Μεταρρύθμιση στην επικουρική ασφάλιση – Φόβος στους συνταξιούχους για τον κίνδυνο μελλοντικών περικοπών στις συντάξεις

Το νέο, κεφαλαιοποιητικό σύστημα εισφορών, «βάζει στις ράγες» το υπουργείο Εργασίας για την επικουρική ασφάλιση. Ένα σύστημα που πριν καλά-καλά δημοσιοποιηθεί, έχει προκαλέσει έντονο προβληματισμό στις τάξεις των συνταξιούχων! Αιτία είναι ο κίνδυνος που υπάρχει, στο μέλλον οι επικουρικές συντάξεις να υποστούν δραματικές περικοπές, λόγω αδυναμίας κάλυψής τους από την Πολιτεία. Το δεδομένο είναι ότι με το νέο σύστημα, σταματάει η στήριξη των συντάξεων, από τις σημερινές ασφαλιστικές εισφορές…

Η εκτίμηση του αρμόδιου υφυπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων Πάνου Τσακλόγλου, είναι ότι το σχετικό νομοσχέδιο θα κατατεθεί στη Βουλή εντός του πρώτου τριμήνου του 2021. Πρώτα όμως θα πρέπει να ολοκληρωθούν οι απαιτούμενες οικονομοτεχνικές και αναλογιστικές μελέτες. Ο στόχος που έχει τεθεί είναι το νέο σύστημα δημόσιας επικουρικής ασφάλισης να εκκινήσει την 1^η Ιανουαρίου 2022.

Μόλις χθες, δόθηκαν στη δημοσιότητα τα βασικά στοιχεία αυτής της δομικής μεταρρύθμισης, που στηρίζεται στη δημιουργία ενός «ατομικού κουμπαρά» για κάθε νέο ασφαλισμένο που στο μέλλον ίσως εξασφαλίσει υψηλότερες επικουρικές συντάξεις για τη νέα γενιά.

Με τον τρόπο αυτό εκτιμάται ότι θα αντιμετωπιστεί με επάρκεια, το δεδομένο πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού και έτσι θα περιοριστεί ο λεγόμενος «δημογραφικός κίνδυνος».

Το υπουργείο Εργασίας εκτιμά ότι το νέο σύστημα θα έχει δημόσιο χαρακτήρα, δεν θα οδηγήσει σε περικοπές των ήδη καταβαλλόμενων συντάξεων, ενώ δημιουργεί αποταμιεύσεις, σημαντικό τμήμα των οποίων εκτιμάται ότι  θα διατεθεί για χρηµατοδότηση επενδύσεων στη χώρα. Θα παρέχεται επίσης πλήρη διαφάνεια στη διαχείριση των πόρων των ασφαλισµένων, οι οποίοι ανά πάσα στιγμή, θα έχουν πρόσβαση στα στοιχεία του «ατομικού τους κουμπαρά» μέσα από την οθόνη του υπολογιστή τους ή του κινητού τους τηλεφώνου. Το Διοικητικό Συμβούλιο του νέου ταμείου θα αποτελείται από άτομα κύρους, με γνώσεις και εμπειρία, ενώ  θα μπορεί  να συνεργάζεται με διαχειριστές κεφαλαίων.

Προβληματισμό πάντως δημιουργεί το «κόστος μετάβασης» της μεταρρύθμισης από το ισχύον σύστημα στο νέο. Όπως έγινε γνωστό θα υπάρξουν τρεις μελέτες που θα ολοκληρωθούν το επόμενο διάστημα, πριν σχηματοποιηθεί η μεταρρύθμιση σε σχέδιο νόμου. Ακριβέστερα διενεργούνται μία μακροοικονομική, μία αναλογιστική μελέτη και μία μελέτη για τη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους.

Ποιους επηρεάζει

Το νέο σύστημα Επικουρικής Ασφάλισης θα αφορά τους νέους μισθωτούς δημόσιου και ιδιωτικού τομέα που εισέρχονται για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας, από 1/1/2022. Επίσης, αφορά τους νέους αυτοαπασχολούμενους που εισέρχονται για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας και απασχολούνται σε κλάδους στους οποίους σήμερα είναι υποχρεωτική η επικουρική ασφάλιση (π.χ. μηχανικοί, δικηγόροι). Σε εθελοντική βάση, θα μπορεί να επιλεγεί και από όλους τους υφιστάμενους εργαζομένους (μισθωτούς και αυτοαπασχολούμενους) ηλικίας έως 35 ετών.

Σύμφωνα με το υπουργείο Εργασίας το νέο σύστημα δεν επιφέρει καμία αλλαγή και δεν θίγει τις συντάξεις όσων έχουν ήδη βγει στη σύνταξη, δεν αλλάζει  τον τρόπο υπολογισμού των επικουρικών συντάξεων των σημερινών εργαζομένων που παραμένουν στο ισχύον σύστημα επικουρικής ασφάλισης. Οι ασφαλιστικές εισφορές παραμένουν  για τους μισθωτούς στο 6%  (3% για τον εργαζόμενο και 3% για τον εργοδότη), ενώ για τους αυτοαπασχολούμενους θα υπολογίζονται βάσει των ασφαλιστικών κατηγοριών που ισχύουν και σήμερα.

Ερωτήσεις – απαντήσεις

Το γραφείο του υφυπουργού προχώρησε στη δημοσιοποίηση 12 απαντήσεων σε καίρια ερωτήματα, όπως για ποιον λόγο γίνεται η μεταρρύθμιση, πως θα λειτουργεί ο «ατομικός κουμπαράς» αλλά και πως θα καλυφθεί το κόστος μετάβασης.

Πιο αναλυτικά:

1. Για ποιον λόγο γίνεται η μεταρρύθμιση;

• Για να περιοριστούν οι κίνδυνοι του ασφαλιστικού μας συστήματος που απορρέουν από τη δημογραφική γήρανση του πληθυσμού.

Σήμερα το σύνολο του ασφαλιστικού μας συστήματος – κύρια και επικουρική ασφάλιση – είναι εκτεθειμένο στη δημογραφική γήρανση καθώς είναι και οι δυο διανεμητικού χαρακτήρα. Με την προσθήκη κεφαλαιοποιητικού πυλώνα στην επικουρική ασφάλιση επιτυγχάνεται διασπορά ρίσκου και αντιμετωπίζεται μέρος του δημογραφικού ρίσκου.

• Για να εξασφαλιστούν υψηλότερες επικουρικές συντάξεις για τη νέα γενιά

Στο σημερινό σύστημα ολοένα και μικρότερος αριθμός εργαζομένων πληρώνει για τις συντάξεις ολοένα και περισσότερων συνταξιούχων, με αποτέλεσμα τη μείωση της αναλογίας της επικουρικής σύνταξης προς το μέσο μισθό.  Στο νέο σύστημα οι επικουρικές συντάξεις θα καθορίζονται από τις αποδόσεις των επενδύσεων των εισφορών των ασφαλισμένων, οι οποίες – με βάση τη διεθνή εμπειρία – μακροχρονίως είναι πολύ υψηλότερες από τις αποδόσεις των διανεμητικών συστημάτων.

• Για να δοθεί ώθηση στην αναπτυξιακή διαδικασία της οικονομίας

Σημαντικό τμήμα των εισφορών των ασφαλισμένων του νέου συστήματος θα επενδύεται στην ελληνική οικονομία, με αποτέλεσμα, υψηλότερη ανάπτυξη, αύξηση της απασχόλησης και βελτίωση της παραγωγικότητας και των μισθών.

• Για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των νέων στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης

Πολλοί νέοι σήμερα θεωρούν ότι με το ισχύον σύστημα μπορεί να μην λάβουν επαρκή σύνταξη μετά το τέλος του εργασιακού τους βίου, γεγονός που δημιουργεί κίνητρα για ανασφάλιστη εργασία. Με τη δημιουργία ατομικών λογαριασμών και τη δημιουργία κουλτούρας διαφάνειας ανατρέπεται αυτή η τάση αλλά και τα κίνητρα για μαύρη-αδήλωτη εργασία.

2. Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του ελληνικού ασφαλιστικού συστήματος και πως αυτό διαφέρει από τα αντίστοιχα συστήματα των χωρών της ΕΕ;

Βασικό χαρακτηριστικό του υφιστάμενου ασφαλιστικού μας συστήματος είναι ότι το σύνολο των εισφορών (κύριας και επικουρικής ασφάλισης) των σημερινών εργαζομένων χρησιμοποιούνται για την πληρωμή των συντάξεων των σημερινών συνταξιούχων (σ.σ. διανεμητικό σύστημα), κάτι που αυξάνει την έκθεση στο ρίσκο της δημογραφικής γήρανσης.

Δημογραφική γήρανση καταγράφεται και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες (αλλά σε μικρότερη κλίμακα από όσο στην Ελλάδα). Σε αυτές στις χώρες η έκεθσεη στο δημογραφικό κίνδυνο αφορά μόνο την κύρια σύνταξη. Για την, κατ’ αντιστοιχία, δική τους συμπληρωματική σύνταξη, τα χρήματα από τις εισφορές των εργαζομένων αποταμιεύονται και επενδύονται, δημιουργώντας ένα αποθεματικό για τις δικές τους συντάξεις (σ.σ. κεφαλαιοποιητικό σύστημα), επιτυγχάνοντας διασπορά του ρίσκου.

Η Ελλάδα είναι σήμερα η δεύτερη πιο γερασμένη χώρα στην ΕΕ, μετά την Ιταλία. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Eurostat, μέχρι το 2030 θα περάσουμε στην πρώτη θέση. Αν διατηρήσουμε το σημερινό σύστημα συντάξεων κοινωνικής ασφάλισης (αποκλειστικά διανεμητικού χαρακτήρα), θα πρέπει ένας ολοένα και μικρότερος πληθυσμός εργαζομένων να πληρώνει για τις συντάξεις ολοένα και περισσότερων συνταξιούχων.

Η  δημιουργία εθνικής αποταμίευσης μέσω ενός νέου συστήματος δημόσιας επικουρικής ασφάλισης, κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα εξασφαλίζει καλύτερα τις μελλοντικές συντάξεις από τις επιπτώσεις της δημογραφικής γήρανσης (δηλ. της γήρανσης του πληθυσμού και της αύξησης των συνταξιούχων ως προς τον αριθμό των εργαζομένων).

3. Ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό του νέου συστήματος επικουρικής ασφάλισης;

Με το νέο σύστημα επικουρικής ασφάλισης, οι εισφορές των νέων -αντί να χρησιμοποιούνται για την πληρωμή των συντάξεων των σημερινών συνταξιούχων, όπως συμβαίνει σήμερα, θα αποταμιεύονται και θα επενδύονται, δημιουργώντας ένα μεγάλο (και διαρκώς ανατροφοδοτούμενο) αποθεματικό κεφάλαιο αποκλειστικά για τη νέα γενιά, που:

• θα διασφαλίζει υψηλότερες μελλοντικές συντάξεις, και,
• δεν θα επηρεάζεται από τις επιπτώσεις που επιφέρει η δημογραφική γήρανση του πληθυσμού στο ασφαλιστικό.
• ενώ, ταυτόχρονα, δεν θίγονται οι συντάξεις των υφιστάμενων συνταξιούχων.

4. Τι ακριβώς αλλάζει με το νέο σύστημα επικουρικής ασφάλισης;

• Οι εισφορές επικουρικής ασφάλισης κάθε νέου ασφαλισμένου θα μπαίνουν στον ατομικό του «κουμπαρά» και θα επενδύονται (αντί να χρησιμοποιούνται για την πληρωμή των σημερινών συντάξεων).
• Ενισχύεται η διαφάνεια. Ο ασφαλισμένος θα βλέπει στον «ατομικό» του κουμπαρά τις ασφαλιστικές εισφορές που έχουν καταβληθεί από τον εργοδότη ή τον ίδιο (εφόσον πρόκειται για αυτοαπασχολούμενο). Ανά πάσα στιγμή θα μπορεί να ελέγξει τις αποδόσεις των επενδύσεων που αντιστοιχούν στις εισφορές του, μέσα από την οθόνη του υπολογιστή του ή του κινητού του τηλεφώνου, όπως για παράδειγμα, μπορεί σήμερα να ελέγξει την κίνηση του τραπεζικού του λογαριασμού.
• Όταν ο ασφαλισμένος συνταξιοδοτηθεί θα λαμβάνει επικουρική σύνταξη βασισμένη στο ποσό των εισφορών του και στην απόδοση των επενδύσεών του. Συνεπώς, δεν θα εξαρτάται η επικουρική του σύνταξη από το δημογραφικό, δηλαδή από το πλήθος των εργαζομένων σε σχέση με το πλήθος των συνταξιούχων, αλλά από τις αποδόσεις των επενδύσεων.

5. Η νέα επικουρική ασφάλιση καλύπτει συντάξεις χηρείας και αναπηρίας;

Ναι, η νέα επικουρική έχει ακριβώς τις ίδιες καλύψεις με τη σημερινή. Δηλαδή, μεταβιβάζεται ως σύνταξη χηρείας και εμπεριέχει κάλυψη για τυχόν αναπηρία.

6. Η επικουρική ασφάλιση ιδιωτικοποιείται;

Όχι, η επικουρική ασφάλιση δεν ιδιωτικοποιείται. Το νέο σύστημα επικουρικής ασφάλισης παραμένει δημόσιο, ως μέρος του πρώτου πυλώνα ασφάλισης, για τον οποίο το κράτος και συνταγματικά φέρει την πλήρη ευθύνη και εγγυάται για αυτόν.

7. Πώς θα επενδύονται τα χρήματα των εισφορών;

• Στο πλαίσιο του νέου συστήματος επικουρικής ασφάλισης θα συσταθεί ένα νέο Δημόσιο Ταμείο, το οποίο θα έχει την αποκλειστική ευθύνη για τη διαχείριση των εισφορών των ασφαλισμένων.
• Οι επενδύσεις θα γίνονται σε αυστηρό πλαίσιο ελέγχου και εποπτείας από εποπτικές αρχές, ενώ θα καθορίζεται ανώτατη έκθεση ανά είδος επένδυσης προκειμένου να υπάρχει διασπορά του ρίσκου της αγοράς.
• Το Δημόσιο Ταμείο θα μπορεί να συνεργάζεται με διαχειριστές κεφαλαίων. Υπογραμμίζεται ότι οι εισφορές των ασφαλισμένων θα παραμένουν στην ευθύνη και ιδιοκτησία του Δημόσιου Ταμείου. Ασφαλισμένοι και μελλοντικοί συνταξιούχοι θα συμβάλλονται αποκλειστικά με το Δημόσιο Ταμείο, το οποίο θα είναι ο μοναδικός υπεύθυνος απέναντί τους για τη διαχείριση των εισφορών, τις επενδύσεις και την καταβολή των επικουρικών συντάξεων.
• Η εμπειρία άλλων χωρών δείχνει ότι μακροπρόθεσμα  -και η ασφάλιση έχει μακροπρόθεσμο ορίζοντα, καθώς δίνονται εισφορές σήμερα για λήψη σύνταξης σε 30-40 χρόνια – τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα εξασφαλίζουν υψηλότερες συντάξεις από το σημερινό (διανεμητικό) σύστημα επικουρικής ασφάλισης.

• Το Διοικητικό Συμβούλιο του νέου Ταμείου θα αποτελείται από άτομα υψηλού κύρους με μεγάλη επαγγελματική επάρκεια, εμπειρία και γνώση του αντικειμένου. Αντίστοιχα, τα ανώτερα στελέχη του νέου Ταμείου θα επιλέγονται με βάση την επαγγελματική εμπειρία επάρκεια, και γνώση του αντικειμένου

8. Ποιες άλλες χώρες έχουν αντίστοιχα συστήματα ασφάλισης;

• Σχεδόν όλες οι προηγμένες χώρες έχουν αναπτύξει κεφαλαιοποιητικά συστήματα ασφάλισης, είτε μέσω του δεύτερου πυλώνα (Επαγγελματικά Ταμεία) είτε μέσω του Δημόσιου Πυλώνα (π.χ. Σουηδία και Δανία).
• Το μοντέλο ασφάλισης στη Σουηδία έχει πολλές ομοιότητες με το σύστημα που σχεδιάζουμε.

• Οι χώρες με τα πιο αναπτυγμένα κεφαλαιοποιητικά συστήματα ασφάλισης είναι οι χώρες που φημίζονται για το κοινωνικό τους κράτος (Δανία, Ολλανδία, Σουηδία, Καναδάς, Φινλανδία).

9. Οι επικουρικές συντάξεις των τωρινών συνταξιούχων θα μειωθούν;

Όχι. Οι σημερινές επικουρικές συντάξεις δεν επηρεάζονται από το νέο σύστημα επικουρικής ασφάλισης. Ούτε οι κύριες συντάξεις επηρεάζονται από το νέο σύστημα.

10. Τι αλλάζει για τους σημερινούς εργαζομένους που παραμένουν στο υφιστάμενο σύστημα Επικουρικής Ασφάλισης;

Τίποτα. Ο τρόπος υπολογισμού των επικουρικών συντάξεων των σημερινών εργαζομένων που παραμένουν στο υφιστάμενο σύστημα επικουρικής ασφάλισης θα παραμείνει ως έχει.

11. Πώς θα χρηματοδοτηθεί το μεταβατικό κόστος από το παλιό στο νέο σύστημα;

• Θα χρηματοδοτηθεί: (α) από το ΑΚΑΓΕ, το Ταμείο για την αλληλεγγύη των γενεών, το οποίο σήμερα έχει αποθεματικά που υπερβαίνουν τα 10 δις ευρώ και τα οποία διαρκώς αυξάνονται κατά περίπου 1 δις το χρόνο, και, (β) από τον Τακτικό Προϋπολογισμό. Το μεταβατικό κόστος απλώνεται σε βάθος χρόνου 60 ετών, με τα πρώτα χρόνια να είναι σχετικά χαμηλό.
• Όμως, το παραπάνω κόστος είναι το «ακαθάριστο» κόστος της εισαγωγής του νέου συστήματος επικουρικής ασφάλισης. Μεγάλο μέρος των πόρων του νέου Ταμείου θα επενδυθούν στην ελληνική οικονομία, δίνοντας ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη, την απασχόληση, την παραγωγικότητα, τους μισθούς και, εν τέλει τα δημόσια έσοδα (άμεση και έμμεση φορολογία και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης)

• Για την εκτίμηση του κόστους, των οικονομικών ωφελειών και της επίδρασης της εισαγωγής του νέου συστήματος στα δημόσια οικονομικά και το δημόσιο χρέος, εκπονούνται τρεις επιστημονικές μελέτες που θα κατατεθούν μαζί με το σχετικό νομοσχέδιο στη Βουλή: Μία μακροοικονομική μελέτη, μία αναλογιστική μελέτη και μία μελέτη για τη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους.

12. Καταργείται η αλληλεγγύη των γενεών;

Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ενισχύεται η αλληλεγγύη των γενεών και γίνεται αμφίδρομη. Δεν πειράζουμε τις υφιστάμενες συντάξεις ενώ παράλληλα δείχνουμε έμπρακτα την αλληλεγγύη στον νέο εργαζόμενο απεμπλέκοντας ένα μέρος των εισφορών του (αυτές που αφορούν την επικουρική ασφάλιση) από την πληρωμή των σημερινών συντάξεων, με την τοποθέτησή τους στον ατομικό του λογαριασμό.